ماهی قرمز و سفره هفت سین

ماهی قرمز و سفره هفت سین

نوروز سال پیش از ماهی قرمز سفره‌های هفت‌سین نوشتیم. اینکه این موجود کوچک زیبا از کجای تاریخ و اسطوره پا به سفره‌ی رنگارنگ عید گذاشته است. امسال نیز به رسم گذشته از نوروز می‌نویسیم، ز نوروز و ارتباط آن با کلیدی‌ترین مفهوم زندگی و البته نقطه‌ی تمرکز اصلی آب‌سکون یعنی آب.

آب یکی از چهار آخشیگ یا همان چهار ضدین است.

چهار ضدینی که به باور گذشتگان، جهان بر اساس آن‌ها بنا نهاده شده است، چهار آخشیگی که همدیگر را دفع می‌کنند ولی تنها از ترکیب همه‌ی آن‌ها است که حیات می‌تواند جریان داشته باشد. آب در معنای نمادین خود، صورت‌های گوناگونی دارد. آب نماد بارآوری، حیات، پاکی، زدوده شدن از گناه، منبعی نیرو بخش، منبع ویرانی و بسیاری دیگر از مفاهیم است.

خدابانوی آب در اسطوره­‌ی ایرانی با نام کامل اَرِدویسوَراَناهیتا به معنی رود (آب) نیرومند پاک است که با این الهه، مفاهیمی‌ چون آب، باران، فراوانی، رستنی­‌ها، حاصلخیزی، برکت، زناشویی، عشق، مادری، زایش و پیروزی همراه است. (بارانی، خانی سومار، 1392)

آناهیتا

در ایران باستان، آناهیتا، الهه­‌ی باروری و بُغ­ بانوی ایرانیان بود. وی در کهن ­الگوی ایرانی، نماد آب و زایندگی و رودخانه است. طبق توصیفی که از آناهیتا در اوستا شده، او تاج هشت‌پر صد ستاره‌­ای بر سر، جامه­ای زرّین بر تن و گردنبند زرّینی نیز بر گردن دارد. (بارانی، خانی سومار، 1392)

او سرچشمه‌­ی همه­‌ی آب­‌های روی زمین و منبع همه‌­ی باروری‌هاست.

نطفه­‌ی همه­‌ی نران را پاک می­‌گرداند، رحم همه­‌ی مادگان را تطهیر می­‌کند و شیر را در سینه‌ی همه‌ی مادران پاک می­‌سازد. او بر گردون‌ه­ای نشسته، لگام بر دست، گردونه می‌­راند و گردونه­‌ی او را چهار اسب تنومند سفید می­‌کشند؛ در حالی که بر دیوان، مردمان دروَند، جادوان، پریان، کوی­‌ها و کرَپ­‌های ستمکار چیره می‌شود.

در آبان یشت اوستا او زنی زیبا، جوان، خوش اندام و بلند بالا دانسته شده که قدمت ستایش او به دوره‌های بسیار دور و حتی به پیش از زرتشت می‌رسد. . چشمه‌ی حیات از او می‌جوشد و تندیس‌های باروری را که الهه‌ی مادر نامیده می‌شود و نمونه‌هایی از آن در کاوش‌های تپه‌ی سراب با قدمتی حدود نه هزار سال قبل از میلاد به دست آمده،تجسم این ایزد بانو دانسته‌اند. (بارانی، خانی‌سومار، 1392)

آب منبع اصلی کشاورزی

آب منبع اصلی کشاورزی است پس پر بیراه نیست که بیشتر اساطیر کشاورزی به نوعی با آب در ارتباط هستند. نوروز نیز مانند اکثر جشن‌های دیگر مثل چهارشنبه سوری، مهرگان، یلدا و غیره، جشنی است که از مراسم و آیین‌های کشاورزی برخاسته است.

پس شاید پیدا کردن سرنخ‌های ارتباط آب و نوروز چندان کار سختی نباشد. آب نه فقط نماد پاکی ظاهری که نماد وسیله‌ای برای پاکی از تمام زشتی‌ها و پلشتی‌ها نیز هست. غسل یکی از رایج‌ترین آیین‌هایی است که در تمام ادیان وجود دارد و می‌توان ریشه‌هایش را در اسطوره‌ی آب پیدا نمود. ما قبل از تحویل سال به وسیله‌ی آب خودمان را از بدی‌های گذشته می‌شوییم و خود را نو می‌کنیم.

آب بر سر سفره‌ی هفت‌سین نیز نمادی از جریان زندگی و پاسداشت حرمت و مقام آب است. چه اینکه در دوران کشاورزی آب عنصری مقدس به شمار می‌رفته است و ما این رسم را از آنروزگار با خود حمل می‌کنیم.

آب همچنین به عنوان نمادی از بارآوری

آب همچنین به عنوان نمادی از بارآوری بر سر سفره هفت‌سین نیز به کار می‌رود. عنصری که برکت و روزی را با خود می‌آورد و نشانگر سال پر محصول آینده است. یکی از رسومی‌ که در نوروز برپا می‌شده است و هنوز در بین اقوامی ‌از ایران و در روستاها و شهرهای کوچک و بزرگ برگزار می‌شود، جشن آبریزان است. این جشن با نام‌های سرشوی، نوروز طبری، آبریزگان، آب‌پاشان و آفریجگان نیز شناخته می‌شود.

ابوریحان بیرونی معتقد است این جشن از زمان جمشید به یادگار باقی مانده است. در آن زمان زمین چنان از گیاه و جانور پر شد که خداوند زمین را سه برابر فراخ‌تر کرد و جمشید به یمن این نیکی مردمان را فرمود تا برای پاکی از گناه غسل نمایند. ابن فقیه همدانی این جشن را به زمان پیروز یکم منتسب می‌داند. زمانی که به یمن رهایی از خشکسالی هفت ساله و عدم مرگ کسی از این خشکسالی، مردم در روز دهم فروردین و اولین باران پس از هفت سال بر یکدیگر آب پاشیدند و شادی کردند.

روایت دیگری نیز معتقد است که روز ششم فروردین، روز جشن آبریزگان است. چرا که این روز روز فرشته آب، هرودا (هئوروتات یا همان خرداد) است و مردم در این روز خود را با آب می‌شویند. البته همانطور که می‌دانیم این رسم نیز مثل تمام رسوم دیگر و تمام اسطوره‌ها باید ریشه‌هایی در دل تاریخ داشته باشد که در این مجال فرصت نگارش آن وجود ندارد.

تاریخ، افسانه می شود و افسانه، داستانی راز آلود قسمت سوم فیلم باشکوه ارباب حلقه ها با منولوگی از زبان گالادریل اِلف بانویی باستانی آغاز می شود.  قصه ماهی قرمز کوچک سفره ی هفت سین ما حکایت همین جمله است. در جایی که تاریخ تنها سرنوشت بزرگان و نبرد های آن ها است و رد پای کمتری از مردم، این سازندگان اصلی تاریخ، در آن دیده می شود . خیلی دور از ذهن نیست که یک رسم اجتماعی کمتر شناخته شده باشد .