ایران همیشه تشنه بوده است و تاریخ آن، دوره‌های خشکسالی زیادی را به‌خاطر دارد. آب در این سرزمین عزیز بوده است و الهه آب، از مقدس‌ترین‌ها. مردم به سختی از دل کویر آب بیرون می‌کشیدند و همین باعث می‌شد علاوه بر دانستن قدر آب، حرمتش را هم نگه دارند و در خانه جایی ویژه و زیبا به آن اختصاص دهند؛ حوض و حوضخانه از پرطمطراق‌ترین بخش‌های خانه بود.
اما در دوره معاصر و به محض اینکه آب در لوله‌ها جاری شد و در دسترس، مردم یادشان رفت این آب با زحمت به‌دست می‌آید و کم کم حوضچه‌های آب سرد و گرم فراموش شدند و محدود شدند به استخرها و نام‌های فرنگی به‌خودشان گرفتند. در اینجا می‌خواهیم در ادامه آنچه در صفحه نوستالژی دیدید، مروری داشته باشیم روی تاریخچه حوض در معماری ایرانی و فوایدش در خانه‌های ایران.
چشاب، راهی برای تراز کردن حوض
حوض فیروزه‌ای با شمعدان‌های قرمز در میانه حیاط نخستین تصویری است که از یک خانه قدیمی در ذهن شکل می‌گیرد. شاید اغلب ما تصور کنیم ساختن حوض کار سختی نبوده و نیازی به معماری خاصی نداشته، اما نکته جالب اینجاست که به‌دلیل شیوه ساخت حوض، معماران ایرانی آن را به رخ معماران فرنگی می‌کشیدند و ساخت حوض را فخر معماری ایرانی می‌دانستند. آن هم به این دلیل که بدون استفاده از ابزار خاصی حوض را کاملا تراز(طراز) می‌ساختند؛
گونیا
بدون استفاده از گونیا، شاغول و ابزاری به نام تراز. معمار ایرانی با «چشاب» گرفتن حوض را تراز می‌کرد؛ یعنی چشم و آب. به آب حوض نگاه می‌کرد و تشخیص می‌داد که تراز است یا نه. حوض که اصولی ساخته می‌شود و تراز، هرچه آب در آن بریزی، سرریز نمی‌کند تا زمانی که تمام ظرفیت آن پر شود. بعد از اتمام ظرفیت هم، آب از همه طرف حوض به بیرون می‌ریزد و نه یک طرف.
چشاب
جدا از تراز بودن آب، شیوه ساخت حوض هم تخصصی بوده؛ حوض‌ها معمولا چهارتکه ساخته می‌شدند. کف حوض و دیواره آن همزمان تراشیده می‌شد و یک‌تکه. چهار تکه سنگ برای ساخت حوضی چهار تکه در این تراش، بعد این چهار قسمت به هم می‌چسبیدند و فاصله بین آنها هم با ساروج پر می‌شد. سنگ‌ها هم با مشقت زیاد روی گاری و الوار حمل می‌شدند و با مواظبت زیاد تا مقصد سالم می‌رسیدند.
برخی از سنگ‌هایی که در ساخت بناهای «طهران» به‌کار رفته از شهرهای دوری مانند یزد به پایتخت رسیده است دو حوض بزرگ عمارت مسعودیه از نمونه‌های باقی‌مانده از حوض‌های قدیمی با همین ویژگی‌هاست این حوض‌ها در گذشته از قنات نظامیه پر می‌شدند و بعد از سرریز، درخت‌های عمارت را مشروب می‌کردن و خوشبختانه گویا در مرمت‌های عمارت از تغییر در امان مانده‌اند.
چندضلعی ساختن؛ راهی برای سالم ماندن آب
حوض‌ها را با شکل‌های مختلف هندسی دیده‌ایم؛ چهارگوش، مستطیل، لوزی و دایره. شش، هشت، نه، دوازده و شانزده گوشه، و در دوره قاجار صلیبی و بیضی نیز وجود داشته‌است. محمد کریم پیرنیا در کتاب “آشنایی با معماری اسلامی ایران” درباره شکل حوض و دلیل چندضلعی ساختن آن می‌نویسد: «در جلو کوشک اصلی باغ‌ها معمولا یک استخر به شکل مربع یا مستطیل وجود داشته است استخرهای گرد، پیش از اسلام و اوایل اسلام معمول بوده، ولی بعدها به‌کار نمی‌رفته.
حوض بیضی
حوض بیضی شکل را هیچ وقت نمی‌ساختند و اعتقاد بر این بوده که آب در حوض بیضی زودتر گندیده می‌شود بعدها این حوض‌ها یک شکل هندسی منظم و ساده از شش ضلعی تا دوازده ضلعی به‌خود گرفته است.»
دلیل این بیضی نساختن هم جلوگیری از افت کیفیت آب و بدطعم و بدبو شدن آن است که از مشخصه‌های آب راکد است چراکه باکتری‌ها در مناطقی موسوم به نواحی مرده زندگی و در گوشه‌های حوض تجمع می‌کنند در حوض‌های گوشه‌دار عمده فعل و انفعالات مصرف اکسیژن محلول در آب در گوشه‌ها انجام و افت کیفیت آب از این نقاط آغاز می‌شود و با تأثیر بیشتر باکتری دیرتر به سایر نقاط گسترده می‌شود.
اما در حوض‌های فاقد گوشه مثل بیضی یا دایره باکتری‌ها سرتاسر دیواره حوض را فرا می‌گیرند و با شروع فعل و انفعالات و مصرف اکسیژن توسط باکتری، در تمامی قسمت‌های قابل دسترس حوض طعم و بوی بد آب احساس می‌شود و به‌اصطلاح؛ می‌گندد. هرچه تعداد گوشه‌ها (نواحی مرده) بیشتر باشد، کیفیت و ماندگاری آب افزایش خواهد یافت؛ مثلاً آب در یک حوض هشت ضلعی کیفیت بهتری نسبت به آب در یک حوض چهار ضلعی خواهد داشت.
برای کسب اطلاعات بیشتر با ما در تماس باشید 02155958384 09205958384
